Zeebodemmorfologie
Dieptekaart van de Belgische Noordzee: de Kustbanken en de Zeelandbanken liggen parallel aan de kustlijn dit in tegenstelling tot de Vlaamse en Hinder Banken waarvan de as van de zandbank een duidelijke hoek vertoont t.o.v. de kust. © Van Lancker et al. 2007
Foto links: Eén zandbank komt bij extreem laagtij zelfs bloot te liggen, de Broersbank gelegen voor de kust van Koksijde. © Decleer/VLIZ
Mochten we als krabben over de zeebodem kunnen lopen, zou er ons een pittige tocht te wachten staan. De diepte van de Belgische Noordzee varieert tussen 0 en 46 m. Maar de afdaling verloopt niet gestaag, onderwater bevinden zich een 30-tal zandbanken met daartussen diepe geulen. Het hoogteverschil tussen de top van de zandbank en de bodem van de geul bedraagt soms wel 30 meter. Sommige zandbanken liggen op slechts enkele meters onder water zoals de Broersbank (zie foto bij dieptekaart). Dit heeft voordelen bij de verdediging van de kustzone tegen binnenrollende stormgolven maar maakt ook dat navigeren in vroegere tijden (zonder dieptemeter en vaarwegmarkering) geen sinecure was. Menig schip verging met ‘man en muys’ na een aanvaring met een zandbank.
Zandbanken zijn kenmerkend voor ondiepe zeeën met heel wat sediment en stromingen. De stromingen zetten namelijk zand en slib af nabij de kust waardoor zich grote zandbanken vormen. We delen de ca 30 zandbanken aan onze kust onder naar hun ligging en oriëntatie (zie kaart). De Kustbanken en de Zeelandbanken lopen min of meer evenwijdig met de kustlijn, terwijl de Vlaamse Banken en de Hinderbanken een hoek vormen met de kust. De eerste zandbanken ontwikkelden zich ergens tussen 8400 en 7.500 jaar geleden. Een stijgende zeespiegel zorgde ervoor dat zandruggen los van de kustlijn kwamen te liggen en verder bleven aangroeien. De ZeelandBanken liggen min of meer evenwijdig aan de kust en zijn vermoedelijk gevormd toen zand en slib nog loodrecht op de kustlijn werden aangevoerd. Maar door een wereldwijde zeespiegelstijging werd de Noordzee alsmaar dieper of anders gezegd, raakte het Noordzeebekken steeds meer opgevuld met zeewater. Het gevolg was dat de overheersende stromingsrichting niet langer loodrecht maar meer evenwijdig met de kust liep. Dit verklaart waarom de westelijk gelegen Vlaamse Banken en de verre Hinder Banken meer een hoek maken met de huidige kustlijn.
Ook door de uitbouw van havens, het ophogen van stranden, of door baggerwerken en andere menselijke ingrepen kan het afzettingspatroon van zand en slib veranderen. Zo zien we vandaag voor Heist de geboorte van een gloednieuwe zandbank door de uitbreiding van de haven van Zeebrugge. Dit proces van verzanding is moeilijk tegen te houden.
Sinds de aanleg van de oostelijke strekdam van de haven van Zeebrugge in 1985 is er geleidelijk een nieuwe zandbank voor de kust van Heist gegroeid. © Decleer/VLIZ